روستای زیبا و دلنشین ماسوله

در 55 کیلومتری رشت در استان گیلان شهری به نام ماسوله واقع است. محل قرار گیری ماسوله در 32 کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن میباشد و از غرب به خلخال از شمال به ماسال و از جنوب به طارم محدود است این شهر دارای 27 درجه و 8 دقیقه طول جغرافیایی و دارای 29 درجه و 1 دقیقه طول جغرافیای می باشد.

ماسوله قدیم که به کهنه ماسوله نیز معروف است در فاصله 5 کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال واقع میباشد که سکونتگاه اولیه و قدیمی اهالی این شهر بوده است که بیشتر بناهای آن با سنگ دیوار خودنمایی می کنند.نخستین کاوش های باستانی صورت گرفته در این محوطه از شهرستان فومن توسط هیئت پژوهشکده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان که به شهریور ماه 1374 برمی گردد مشخص کرد که از سده پنجم تا هشتم هجری کهنه ماسوله از مراکز مهم در زمینه فلزکاری به شمار می رفت.

در این منطقه سفال های آبدار با رنگ های متنوع که مشخصات دوره سلجوقی روی آنها نقش بسته بود کشف شد،به این ترتیب اهمیت و اعتبار تاریخی این شهر باعث شد در شهریور 1385 نام آن در فهرست آثار ملی ثبت شود.

رودخانه نسبتا پر آبی که ماسوله در کنار آن واقع است ماسوله رودخان نام دارد،از به هم پیوستن سرشاخه های بالادست این رودخانه تشکیل شده است درست در کنار ماسوله آبشاری زیبا وجود دارد همانطور که میدانید ماسوله در منطقه ای کوهستانی واقع شده است و دارای قلل مرتفعی در ارتفاعات خود میباشد قله ی شاه معلم با 3050 متر ارتفاع یکی از بلندترین قله های این منطقه می باشد.

ماسوله چگونه به وجود آمد؟

برخی از افراد بر این باورند که در قرن سوم هـ . ق به هنگام فرار "آقاسید جمال الدین اشرف" از طارم ، "عون بن محمد بن علی" از همراهان مجروح وی به این منطقه آمد.وی قبل از آن به کام مرگ فرود از چوپانی درخواست کرده است که در این محل او را به خاک بسپارند،بعد از خاکسپاری عون بن محمدبن علی در این مکان ، چوپان ها کم کم گرد مزار وی جمع شدند و به مرور زمان بناها و خانه هایی در آنجا ساخته شد و به تدریج ماسوله شکل گرفت.

برخی دیگر نیز پیدایش این شهر را بر اساس تاریخ خطی سالک « سالوک معلم » به دو تن از شاگردان سالک به نام های "عین علی" و "زین علی" که مردم را به دین اسلام دعوت میکردند نسبت می دهند و بر این باورند مردم به سوی آن دو گرویده و پس از آن مزار آن ها زیارتگاه مردم شد.

برخی دیگر نیز پیدایش این شهر را بر اساس تاریخ خطی سالک « سالوک معلم » به دو تن از شاگردان سالک به نام های "عین علی" و "زین علی" که مردم را به دین اسلام دعوت میکردند نسبت می دهند و بر این باورند مردم به سوی آن دو گرویده و پس از آن مزار آن ها زیارتگاه مردم شد.

علت کوچ ماسوله ایها به مکان فعلی در روایتی،زلزله بزرگ 890 هجری قمری بیان شده است روایتی دیگر نیز همه گیر شدن بیماری طاعون را در سال 943 هجری قمری علت اصلی دلیل جابجایی ذکر کرده است.

ماسوله در زمان فتحعلی شاه تحت اختیار ارتش قرار داشت و گلوله برای توپخانه ی ایران می ساخت.در زمان رابینو ماسوله دارای 5 محله ، دو یا سه کاروانسرا ، دو حمام و بازاری با 400 دکان بود که در زمستان ها خالی می ماندند.

معماری ماسوله

معماری بافت و ترکیب سنتی منازل ماسوله آن چیزی است که امروز بیش از هر چیز دیگر توجه جهانگردان و گردشگران داخلی را به خود جلب می کند،باید بدانید خانه های ماسوله در دو طبقه می باشند در خانه در مجموع از دو قسمت تشکیل شده است:

قسمت زمستانی ؛ قسمت زمستانی منازل در زبان محلی به سومه معروف است.

در عقب خانه اتاق کوچکی که نور چندانی برخوردار نیست سوم به وجود آمده است تنها یک نقطه نورگیر در آن به چشم می خورد که لون نام دارد در وسط این اتاق کوره ای تعبیه شده است که از آن در آشپزی و تهیه غذا و همچنین تامین گرما استفاده می شود دور تا دور اتاق نیز طاقچه هایی که ظروف گوناگون چینی و مسی در روی آن جای می گیرد ساخته شده است.

قسمت تابستانی یا به اصطلاح اتاق پیشخوان پنجره های اروسی چوبی و بالارو دارد این پنجره ها دارای گره های چینی هندسی می باشد و با شیشه های زیبا و رنگی رنگی تزیین می شود.

علاوه بر پیشخوان در بعضی از خانه ها، اتاقکی بر بام منزل وجود دارد که به زبان محلی به آن "برج" گفته می شود.

مشخصه این اتاق این است که فقط در تابستان کاربرد دارد در اتاق پیشخوان طاقچه های جانبی به چشم می خورد،بام هر منزل در ماسوله متمایل به کوه ساخته می شود و قسمت پیشین منازل بر عقب آن مسلط است.

زمینه درب منازل و پشت بام ها هر جفتشان بر عنوان پیاده رو استفاده می شوند.در زمان حکومت زندیه بافت معماری ماسوله تشکیل شده و خیابان های کوچک و پله های زیاد اجازه گذر و عبور موتور ها را نیز نمی دهد. زیبایی ها و شکل خاص معماری ماسوله خلاصه ی در یک جمله می باشد :پشت بام ساختمان پایینی حیاط خانه ی بالایی می باشد که این شکل معماری را می توان به اورامانت کردستان شباهت داد.

رنگ اکثر ساختمان ها در ماسوله زرد یا روسیه میباشد، به این خاطر است که خانه ها در مه بهتر دیده شوند چرا که نزدیک به یک سوم ساله ماسوله در محور به سر می رود.خانه های قدیمی از ترکیب سنگ و چوب ساخته شده اند ،هرچند سعی میشود ظاهر خارجی ساختمانهای قدیمی الگوی سنتی خود را حفظ کنند اما این ساختمان ها یکی یکی از بین می روند و جای خود را به ساختمان های بتونی با سقف های آهنی می دهند.

به این دلیل سعی بر محفوظ ماندن ظاهر خارجی ساختمانهای قدیمی می شود که در و پنجره های چوبی زیبایی دو چندان و خاصی به ماسوله می دهند و اهالی خوش ذوق ماسوله این چهارچوب چوبی را با گلدان های شمعدانی به نحوه شایسته تزیین و گل آرایی می کنند.

بافت ماسوله

ماسوله دارای 4 محله اصلی به نام های «خانه بر» (خونَ وَر)، «مسجدبر» (مَزَ وَر)، «کِی سَر» شامل کَفا کِی سَر و بِنَ کِی سر و «اسد محله» (اَسَ مَل) و بازاری با  4  طبقه می باشد که هر چهار محله به طور جداگانه به بافت بازار شهر ارتباط بی واسطه دارند.

بیش از 350 واحد مسکونی در ماسوله وجود دارد که درگذشته حدود 100 سال پیش، این تعداد 600 واحد بوده است. وجود بیش از 120 واحد تجاری در محدوده ی بازار ماسوله، بیش از 4 کاروان سرا، 2 حمام خزینه دار، بیش از 33 چشمه ی عمومی (خونی)، 10 مسجد و 5 امام زاده نشان از رونق و شکوفایی این شهرک دارد.

محلات ماسوله

کشه سر علیا ، کشه سر سفلی ، ریحانه بر ، خانه بر، مسجد بر و اسد محله از جمله محلات است که می توان در ماسوله نام برددر سالهای گذشته چهار پله چوبی بر روی رودخانه احداث شده بود که از میان آن ها پل بنا علی و پل حاجی محمدحسن با اهمیت ترین و پر کاربردترین بودند.

بیشتر اهالی ماسوله ، تالش و دارای مذهب شیعه ی اثنی عشری هستند. وجود امامزاده های متعدد در کل منطقه و پاره ای شباهت های معماری با معابد مهری و مانوی نیز نشان از تأثیرپذیری تاریخی و دینی دارد.

علت نام ماسوله

حداقل از سده 8 و 9 هجری به این ور نام شهر ماسوله به همین شکل کنونی کاربرد دارد،که برخی آن را گرفته شده  از اسم کوهی در کنار روستای ماسوله به نام ماه سالار می داند و به باور آنها این منطقه ماسال خطاب می شود.

به عبارتی  دیگر کلمه ماسوله از دو بخش «ماس» و «اوله» تشکیل شده است. بخش اول در فرهنگ های ایرانی به مفهوم کوه و مانع و قسمت دوم نیز به معنای ارتفاع است که در ترکیب با «های» تصغیر به مفهوم «مانند» آمده است. بنابر این ماسوله را می توان « کوه بلند » و «کوه انند » معنا کرد.با تکیه بر زبانهای سانسکریت و فارسی میانه آنرا «ماه کوچک» یا « سرزمین ماه کوچک» نیز معنا کرده اند.

مذهب مردم ماسوله

ماسوله به دلیل وجود امامزاده های متعدد در کل منطقه و پاره ای شباهت های معماری با معابد مهری و مانوی نیز از تأثیرپذیری تاریخی و دینی بالایی برخوردار است،نا گفته نماند بیشتر اهالی ماسوله ، تالش و دارای مذهب شیعه ی اثنی عشری هستند.

زبان مردم ماسوله

مردم ماسوله به زبان تالشی صحبت می کنند،جمعیت آن تا سال 1320 بالغ بر 30000 نفر می شد که بر اثر اصلاحات ارضی، توسعه راه ها و نیز زلزله خرداد 1369 مهاجرتها در این ناحیه افزایش و جمعیت آن به شدت کاهش یافت.

آب و هوای ماسوله

فصل تابستان در ماسوله با هوای معتدل و فصل زمستان این منطقه به شدت سرد احساس می شود،در این منطقه بیش از یک ماه سال یخبندان شدید تجربه می شود و در بیشتر روزها ابرها و هوای مه آلود زیبایی های ماسوله را دو چندان می سازد به علت بارش برف و باران زیاد رطوبت نسبتابالایی در منطقه حاکم است چه بسا این رطوبت به علت خنکی هوا آزاردهنده نیست.

اقتصاد ماسوله

به دلیل قرار داشتن ماسوله در ابر راه ارتباطی گذشته و بخاطر داشتن هشت کاروانسرا به طور واضح می توان فهمید که  کار و مشغله مردم ماسوله مبادله و داد و ستده بوده است،صنایع چوب و فلز زیرمجموعه صنایع دستی ماسوله می باشد که تا حدود دهه 60 رایج بوده است اما اکنون به کلی از بین رفته است در حال حاضر اقتصاد ماسوله بستگی به حضور گردشگران دارد.

غذای ستنی ماسوله

نوبت رسید به معرفی غذای سنتی ماسوله که میرزا قاسمی نام دارد میرزا قاسمی یکی از غذاهای لذیذی است که در شمال ایران مخصوص شهره ماسوله طبخ می شود قدمت این غذا به سال 1860 میلادی و بازگشت قاسم خان والی از سن پترزبورگ بازمی گردد.

غذایی که امروز ما به اسم میرزاقاسمی آن را می شناسیم از ابداعات قاسم خان می باشد وی ذوق آشپزی بسیاری داشت به همین دلیل این غذا به نام وی نام گذاری شد.

تبار مردم ماسوله

همانطور که پیشتر گفته شد ماسوله به دلیل قرارگیری در شاهراه ارتباطی گیلان و آذربایجان و نیز برخورداری از 8 کاروانسرا بیشترین رفت و آمد را از اقوام قدیم به خود اختصاص داده بود که بسیاری نیز به واسطه مهاجرت و ازدواج در طول سالیان متمادی در ماسوله ماندگار شده اند.

پس نتیجه میگیریم نمی توان گفت اهالی ماسوله به طور خالص تالش هستند به واسطه ی زبانی که ماسوله ای ها دارند در قدیم می توانستند با اقوام مختلف ایرانی هم صحبت باشند چرا که زبان تالشی شباهت بسیاری به مالی ،پارتی ، اوستایی و کردی دارد.

صنایع دستی و سوغات ماسوله

از جمله سوغات ماسوله میتوان به چموش، گلیم، شال و جوراب، صنایع چوبی و فلزی، لباس های محلی و شیرینی اگردک، عروسک های کوچکی که با نخ کاموا بافته می شوند، دستکش و روفرشی (نوعی جوراب ساق کوتاه) نخی و پشمی، لیف حمام، جوراب ساق کوتاه و بلند، کلاه پشمی و . . . اشاره کرد.

جاذبه های گردشگری روستای ماسوله

موزه مردم شناسی ماسوله

به همت فرهاد شرفی موزه مردم شناسی شهر ماسوله در مدخل ورودی شهر تاریخی ماسوله ایجاد شد. در داخل موزه ماسوله در سه بخش، مجموعه ای از اشیای مربوط به فرهنگ مردم ماسوله به نمایش گذاشته شده است. بخش اول اسناد و وسایل مربوط به صد سال اخیر منطقه ماسوله و اطراف آن است.

بخش دوم و وسایل مربوط به دو قرن اخیر منطقه ماسوله و روستاهای اطراف آن است و بخش سوم نیز وسایل 14 قرن اخیر قرار داده شده است، این اشیاء عبارت از وسایل زندگی مردم و روستاهای اطراف آن که جنس وسایل از چوب، سنگ، شیشه، چرم و کاغذ و … است می باشد.

همچنین بخوانید :جاذبه های گردشگری بکر و دیدنی ماسوله

آبشارهای ماسوله

ماسوله در جنوب غربی استان گیلان در 20 کیلومتری شهر ماکلوان و 36 کیلومتری شهر فومن و 60 کیلومتری شهر رشت قرار دارد. آبشارهای اگرچه در پی سیل های سالیان اخیر دستخوش تغییراتی شده اند اما همچنان مورد توجه دوستداران طبیعت و گردشگران داخلی و خارجی می باشند این آبشارها به صورت پراکنده در نقاط مختلف ماسوله دیده می شوند.

آبشار کوشم از آن جمله آبشارهایی است که در انتهای دره جنگلی ماسوله و در ارتفاعات این منطقه واقع شده و ارتفاع آن به حدود 30 متر می رسد.مسیر دسترسی به این آبشار با شیبی ملایم و در امتداد رودخانه و در جهت مخالف جریان آب است که پس از حدود یک ساعت کوه پیمایی و گذر از چند آبشار کوچک دیگر، در انتهای تنگه دیواره ای سنگی دیده می شود که آب از بالای آن به پایین فرو می ریزد.

هچنین از دیگر آبشارهای این منطقه می توان به آبشار ماسوله رودخان با ارتفاع بیش از 20 متر، آبشار خرم بو (خربو)، آبشار توریشوم و آبشار لارچشمه نیز اشاره کرد که جلوه ای بسیار زیبا دارند.

بازار ماسوله

در ادامه معرفی جاذبه های گردشگری ماسوله نوبت به معرفی بازار های این شهر رسید چرا که بازار هر شهر و روستایی از اولین جاهایی است که آدم دلش می خواهد به دیدنش برود.تا اینجا دانستیم که ماسوله یکی از بیشترین شهرهای توریستی است اگرچه بالارفتن از پله ها و گشتن در کوچه پس کوچه های این شهر به اندازه کافی جذابیت دارد اما پشنهاد می کنیم سری به بازار چی این شهر نیز بزنید جایی که روستاییان ساخت ها و بافتنی هایشان یا مربا و ترشی های رنگارنگی که در خانه درست کردند را در آن می فروشند.

تا اینجا دانستیم که ماسوله یکی از بیشترین شهرهای توریستی است اگرچه بالارفتن از پله ها و گشتن در کوچه پس کوچه های این شهر به اندازه کافی جذابیت دارد اما پشنهاد می کنیم سری به بازار چی این شهر نیز بزنید جایی که روستاییان ساخت ها و بافتنی هایشان یا مربا و ترشی های رنگارنگی که در خانه درست کردند را در آن می فروشند.

این بازار چهار سطح مستقل از هم دارد که در هر ساعت اذان صنایع دستی ماسوله و اقلام جذاب دیگر این شهر فروخته می شود اگر بخواهیم ساده تر بیان کنیم در اینجا جشنواره خوراکی های ترش و شیرین برپاست و کافه ها و رستوران های متعدد و سرزدن به آنها حالتان را بسیار دگرگون می سازد.

بقعه عون بن علی

اگر به دیدن جاهای تاریخی هم علاقه مندید در کنار طبیعت گردی و روستاهای دیدنی توصیه میکنیم دیدار از بقعه عون بن علی را هم در برنامه تفریحی خود بگنجانید. بقعه عون بن علی یکی از سه امامزاده ماسوله می باشد که طبقه شجره نامه های موجود متعلق به عون بن محمد حنیفه بن علی(ع)، پسر امام علی (ع) است. کنده کاری زیبای موجود روی سنگ قبر این بنای هشت ضعلی به سال 969 هجری قمری برمیگردد،این بقعه در وسط شهر ماسوله واقع است.

پارک جنگلی ماسوله

پارک جنگلی ماسوله یکی دیگر از مکان های زیبا و بکر این شهر می باشد.هوای خنک و پاک این پارک جنگلی هر آدمی را حسابی سر ذوق می آورد. این پارک در غرب فومن و 35 ک?لومتری آن واقع شده و با 2400 هکتار مساحت از بزرگترین پارک های این ناحیه محسوب می شود. حداقل ارتفاع این پارک 800 متر از سطح در?ا و حداکثر ارتفاع آن 1800 متر است.

راش، توسکا و فندق از گیاهان متنوع این پارکمی باشند و همچنین گیاهان دارویی و علفی، امکانات رفاهی و آلاچیق و رستوران و دکه هایی که این منطقه دارد، آن را به یکی از گردشگاه های اطراف ماسوله تبدیل کرده مخصوصا اگر این بازدید با خوردن آش دوغ را در این پارک همراه باشد.

عوامل تخریب بافت تاریخی ماسوله

از عوامل طبیعی که موجب تخریب بافت تاریخی ماسوله می شود به سیل و زلزله می توان اشاره کرد.

سیل:به علت وجود دو رودخانه ی رودخان و خلیل دشت، ماسوله همواره منطقه ای سیل خیز است. متأسفانه در طی 25 سال گذشته بخاطر بی توجهی نسبت به حریم رودخانه و ساخت و ساز در اطراف آن، این ساختمان ها در معرض خطر سیل قرار گرفته اند که بدترین  آن ها در سال 1375 رخ داد.

زلزله:با توجه به قرار داشتن دوگسل فعال در منطقه شمال و جنوب غربی ماسوله، این شهر همواره با زلزله های خفیف و شدید روبه رو بوده است. در این شهر همیشه به علت به وجود زلزله های متعدد ،حرکت سنگ های بزرگ از بالای کوه به سمت شهر بسیار رایج است وبه همین دلیل هیچ کس  در این شهر حق قطع  کردن درختان بالا دست کوه را ندارد.

 عوامل انسانی :در دهه های اخیر به علت  دخل وتصرف در طبیعت و تخلیه ی زباله و فاضلاب شهری به رودخانه، همگی منجر به ضرر های جدی به جنگل ها، مراتع، رودخانه ها و سایر عناصر محیط طبیعی این شهر شده است.

همه ساله بخاطر وجود هزاران مسافر و بازدیدکننده ، این شهر در معرض الوده شدن  محیط و مخدوش شدن عناصر طبیعی قرار میگیرد.

عواملی همچون راه سازی های بدون مطالعه و هماهنگی با شرایط و امکانات طبیعی  این شهر و ساخت و سازهای دولتی و غیردولتی، همگی دست در دست هم موجب نابودی محیط زیست  این شهر هستند.

همچنین در ده سال گذشته نزدیک به 250 واحد ساختمانی جدید با مصالح و شیوه های امروزی در داخل بافت و حاشیه ی  این شهر ساخته شده است. استفاده از مصالح ساختمانی جدید به جای گل، چوب و سنگ و نیاز مردم به امکانات امروزی و تأثیر آن در نقشه ی بناها بخصوص نوع پنجره ها همگی باعث تخریب و ناهماهنگی در جلوه ی عمومی شهر شده است.

ساختار های عمرانی نسنجیده در شهر ماسوله، بارها باعث نابودی این شهر شده است. امید است که اهالی و مسئولان این شهر بتوانند با تلاش و همت روز افزون، این میراث ارزشمند طبیعی و تاریخی را حفظ کنند و در جهت حفظ و نگهداری و بالندگی آن هر چه بیشتر قدم بردارند.

عوامل انسانی

طی دهه های اخیر آسیب های جدی به جنگل ها، مراتع، رودخانه ها و سایر عناصر محیط طبیعی ماسوله به واسطه دخل وتصرف در طبیعت و تخلیه ی زباله و فاضلاب شهری به رودخانه صورت گرفته است و هزاران مسافر و بازدیدکننده باعث آلوده شدن محیط و مخدوش شدن عناصر طبیعی آن می شوند.

و همچنین راه سازی بدون مطالعه و هماهنگی با شرایط و امکانات طبیعی و ساخت وسازهای دولتی و غیردولتی، همگی در حال نابود کردن محیط زیست شهر هستند.باید بدانید در ده سال گذشته نزدیک به 250 واحد ساختمانی جدید با مصالح و شیوه های امروزی در داخل بافت و در حاشیه ی آن ساخته شده است. استفاده از مصالح ساختمانی جدید به جای گل، چوب و سنگ و نیاز مردم به امکانات امــروزی و تأثیـر آن در نقـشـه ی بنـاهـا و خصوصـا نـوع پنجـره ها همگـی باعـث تخـریب و ناهماهنگی در سیمای عمومی شهر شده است.

مداخلات عمرانی نسنجیده در شهر ماسـوله، بارها سبب آسیب جـدی به شهر شـده است. امید است که اهالی و مسئولان این شهر بتوانند با تلاش و همت مضاعف، این میراث ارزشمند طبیعی و تاریخی را حفظ کنند و در جهت حفظ و نگهداری و بالندگی آن گام بردارند.