خـداونـدا, مـن در کتاب تورات امتى مى بینم که انجیل شان در سینه
هایشان جاى
دارد و آن را از حفظمى خوانند .
مناجات حضرت موسى
پـیـامـبـر اسـلام در چهل سالگى به مقام شامخ نبوت برگزیده شد وقرآن در
بیست و
سه سال به مـنـاسـبـت رویدادهاى مختلف بر قلب مبارک وى
فرود آمد .
در این مدت , صحابه به سفارش آن حـضرت درنگهدارى
آیات الاهى مى کوشیدند . آن ها آیات الاهى را بر پوست واستخوان هاى شانه
و دنده ى حیوانات , چوب هاى درخت خرما,سنگ هاى سفید پهن , کاغذ و پارچه مى نگاشتند (5) .و بـراى بـرخـوردارى از
پـاداش معنوى به خاطر مى سپردند .
حفظ آیات الاهى نخستین گام در
راه نـگاهبانى از قرآن به شمار مى آمد, زیرا از یک سوخط آن روز کوفى بود و
به سبب نداشتن نقطه و اعـراب بـه شـکـل هـاى مختلف خوانده مى شد,
و از سوى دیگر, تقریبا همه ى مردم بى سوادبودند وتنهاباحفظقرآن مى
توانستندعشق خودبه کتاب خداوندراآشکارسازند .
هنگامى که پیامبر اکرم (ص ) در غار [حرا] به سر مى برد,فرشته یى در برابرش حضور یافت و گفت : بـخـوان . پیامبر
فرمود:خواندن نمى دانم . آن گاه بى هوش شد . وقتى
حضرت به هوش آمد,فرشته گفت : [اقراء باسم ربک الذى خلق ....[ (6)
امـام صـادق (ع ) فـرمـود: بـسـم اللّه الرحمن الرحیم . اقراء
باسم ربک ...
اولین آیاتى است که بر نبى اکرم (ص ) نازل شد .
اولـیـن مـرحـلـه , مـرحـلـه ى قـرائت و به خاطر سپارى
است ومرحله ى کتابت بعد از آن تحقق یـافـت .
از ایـن رو, آیـه هاى آغازین قرآن از [اقراء] سخن مى گوید و مراد از آن
حفظ آیات در سینه ها است . اکنون این مسئله را در موارد مختلف زیر
مورد بررسى قرار مى دهیم :
واژه ى [حفظ] در زبان عرب در دو معنا به کار رفته است :
الف ) نگهدارى و نگهبانى
ب )به خاطر سپردن (ضد فراموشى ( (9)
در قرآن مجید, این واژه و مشتقاتش تنها در معناى اول به کاررفته است .
] حافظ] اسم فاعل است و در اصـطـلاح عـلـوم قـرآنـى , بـه
کـسـى مى گویند که همه ى قرآن را با تجوید و ترتیل و به کار
بـردن قـرائت قابل قبول قرآن شناسان به خاطر سپرده
باشد .
همچنین به کسى که بر سنن رسول اکـرم (ص ) احـاطـه داشـتـه , موارد
اتفاق واختلاف آن را بداند و به احوال راویان و طبقات مشایخ آگاهى کامل داشته باشد, حافظ مى گویند .
برخى تعداد آن را نیز معین کرده اند و گفته اند باید فرد
صدهزار حدیث با سند از حفظ باشد تا این واژه بر او اطلاق شود .
در صدر اسلام , به خـاطـر سپارندگان قرآن را [حافظ] نمى خواندند و با
واژه هایى
چون [جماع القرآن ], [قراءالقرآن ], [حملة القرآن ] و
[الماهر فى القرآن ] از آنان یاد مى کردند .
واژه ى حافظ پس از قرن اول یا نیمه ى دوم قرن هجرى (13) دراین
معنا به کار گرفته شد .
البته واژه ها و ترکیب هاى یاد شده در سراسر روزگار پیامبراسلام (ص ) به معناى کسى که همه ى مـتـن قـرآن را بـه
خاطر سپرده , نبوده و پس از رحلت رسول اکرم (ص )چنین معنایى یافته است . درزمان
آن حضرت , از
حافظ بخشى از کتاب خدا نیز با این عبارت ها یادمى کردند .
حفظ آیات الاهى , از نخستین روزهاى نزول وحى آغاز شد . پیامبر
اسلام (ص
( نخستین حافظ قرآن بـه شـمـار مـى
رفـت و بـراى فـراگـرفـتن و حفظ آن بسیار مى کوشید .
آن حضرت همراه پیک وحى زبانش را حرکت مى داد و شتاب مى
کرد تا آنچه مى شنود فراموش نکند . مرحوم طبرسى در شان نزول
آیه ى [لاتحرک به لسانک لتعجل به . ان علیناجمعه و قرءانه [.
(15)
] اى رسـول ما ] در حال وحى , شتابان زبان به
قرائت قرآن بگشاى که ما خود آن را جمع کرده [ در سـیـنـه ات ]نگاه مى داریم و بر تو مى
خوانیم .
از ابن عباس چنین نقل مى
کند:پیامبر اکرم (ص ) به سـبـب عـشـق شـدیـدى کـه بـه دریافت و حفظ قرآن
داشت هنگامى که پیک وحى آیات را بر او مـى خـوانـد, همراه وى
زبانش را حرکت مى داد و شتاب مى ورزید تا آنچه مى شنود
فراموش نکند . خـداونـد او را از ایـن کـار بـازداشـت و
فرمود: ما آن را برایت جمع مى کنیم .
حضرت براى اطـمـیـنان کامل از محفوظات خویش آن هارا بر فرشته ى وحى
عرضه مى
کرد .
در روایات متعدد چـنـان مـى خوانیم که پیامبراسلام (ص )
در ماه رمضان هر سال قرآن را, تا آن جا که نازل شده بود,
بـاجـبـرئیل مقابله و تکرار مى کرد, و در واپسین سال
زندگى اش , بر خلاف گذشته , این مقابله و تکرار را دو بار به انجام رساند .
هایشان جاى
دارد و آن را از حفظمى خوانند .
مناجات حضرت موسى
پیدایش حفظ قرآن
پـیـامـبـر اسـلام در چهل سالگى به مقام شامخ نبوت برگزیده شد وقرآن در
بیست و
سه سال به مـنـاسـبـت رویدادهاى مختلف بر قلب مبارک وى
فرود آمد .
در این مدت , صحابه به سفارش آن حـضرت درنگهدارى
آیات الاهى مى کوشیدند . آن ها آیات الاهى را بر پوست واستخوان هاى شانه
و دنده ى حیوانات , چوب هاى درخت خرما,سنگ هاى سفید پهن , کاغذ و پارچه مى نگاشتند (5) .و بـراى بـرخـوردارى از
پـاداش معنوى به خاطر مى سپردند .
حفظ آیات الاهى نخستین گام در
راه نـگاهبانى از قرآن به شمار مى آمد, زیرا از یک سوخط آن روز کوفى بود و
به سبب نداشتن نقطه و اعـراب بـه شـکـل هـاى مختلف خوانده مى شد,
و از سوى دیگر, تقریبا همه ى مردم بى سوادبودند وتنهاباحفظقرآن مى
توانستندعشق خودبه کتاب خداوندراآشکارسازند .
هنگامى که پیامبر اکرم (ص ) در غار [حرا] به سر مى برد,فرشته یى در برابرش حضور یافت و گفت : بـخـوان . پیامبر
فرمود:خواندن نمى دانم . آن گاه بى هوش شد . وقتى
حضرت به هوش آمد,فرشته گفت : [اقراء باسم ربک الذى خلق ....[ (6)
امـام صـادق (ع ) فـرمـود: بـسـم اللّه الرحمن الرحیم . اقراء
باسم ربک ...
اولین آیاتى است که بر نبى اکرم (ص ) نازل شد .
اولـیـن مـرحـلـه , مـرحـلـه ى قـرائت و به خاطر سپارى
است ومرحله ى کتابت بعد از آن تحقق یـافـت .
از ایـن رو, آیـه هاى آغازین قرآن از [اقراء] سخن مى گوید و مراد از آن
حفظ آیات در سینه ها است . اکنون این مسئله را در موارد مختلف زیر
مورد بررسى قرار مى دهیم :
اصطلاح حافظ در صدر اسلام
واژه ى [حفظ] در زبان عرب در دو معنا به کار رفته است :
الف ) نگهدارى و نگهبانى
ب )به خاطر سپردن (ضد فراموشى ( (9)
در قرآن مجید, این واژه و مشتقاتش تنها در معناى اول به کاررفته است .
] حافظ] اسم فاعل است و در اصـطـلاح عـلـوم قـرآنـى , بـه
کـسـى مى گویند که همه ى قرآن را با تجوید و ترتیل و به کار
بـردن قـرائت قابل قبول قرآن شناسان به خاطر سپرده
باشد .
همچنین به کسى که بر سنن رسول اکـرم (ص ) احـاطـه داشـتـه , موارد
اتفاق واختلاف آن را بداند و به احوال راویان و طبقات مشایخ آگاهى کامل داشته باشد, حافظ مى گویند .
برخى تعداد آن را نیز معین کرده اند و گفته اند باید فرد
صدهزار حدیث با سند از حفظ باشد تا این واژه بر او اطلاق شود .
در صدر اسلام , به خـاطـر سپارندگان قرآن را [حافظ] نمى خواندند و با
واژه هایى
چون [جماع القرآن ], [قراءالقرآن ], [حملة القرآن ] و
[الماهر فى القرآن ] از آنان یاد مى کردند .
واژه ى حافظ پس از قرن اول یا نیمه ى دوم قرن هجرى (13) دراین
معنا به کار گرفته شد .
البته واژه ها و ترکیب هاى یاد شده در سراسر روزگار پیامبراسلام (ص ) به معناى کسى که همه ى مـتـن قـرآن را بـه
خاطر سپرده , نبوده و پس از رحلت رسول اکرم (ص )چنین معنایى یافته است . درزمان
آن حضرت , از
حافظ بخشى از کتاب خدا نیز با این عبارت ها یادمى کردند .
اولین حافظ قرآن
حفظ آیات الاهى , از نخستین روزهاى نزول وحى آغاز شد . پیامبر
اسلام (ص
( نخستین حافظ قرآن بـه شـمـار مـى
رفـت و بـراى فـراگـرفـتن و حفظ آن بسیار مى کوشید .
آن حضرت همراه پیک وحى زبانش را حرکت مى داد و شتاب مى
کرد تا آنچه مى شنود فراموش نکند . مرحوم طبرسى در شان نزول
آیه ى [لاتحرک به لسانک لتعجل به . ان علیناجمعه و قرءانه [.
(15)
] اى رسـول ما ] در حال وحى , شتابان زبان به
قرائت قرآن بگشاى که ما خود آن را جمع کرده [ در سـیـنـه ات ]نگاه مى داریم و بر تو مى
خوانیم .
از ابن عباس چنین نقل مى
کند:پیامبر اکرم (ص ) به سـبـب عـشـق شـدیـدى کـه بـه دریافت و حفظ قرآن
داشت هنگامى که پیک وحى آیات را بر او مـى خـوانـد, همراه وى
زبانش را حرکت مى داد و شتاب مى ورزید تا آنچه مى شنود
فراموش نکند . خـداونـد او را از ایـن کـار بـازداشـت و
فرمود: ما آن را برایت جمع مى کنیم .
حضرت براى اطـمـیـنان کامل از محفوظات خویش آن هارا بر فرشته ى وحى
عرضه مى
کرد .
در روایات متعدد چـنـان مـى خوانیم که پیامبراسلام (ص )
در ماه رمضان هر سال قرآن را, تا آن جا که نازل شده بود,
بـاجـبـرئیل مقابله و تکرار مى کرد, و در واپسین سال
زندگى اش , بر خلاف گذشته , این مقابله و تکرار را دو بار به انجام رساند .
